Nationale en regionale identiteitsvorming via visuele representatie
Samenvatting
De Elfstedentocht is de allereerste en oudste tocht langs de elf steden van de provincie Friesland, afgelegd op een paar schaatsen. Tot op vandaag zijn er vijftien officiële tochten georganiseerd, waarvan de eerste in 1909 werd gereden en de laatste in 1997. Elk jaar wordt de tocht door het bestuur van de Elfstedenvereninging volledig (op papier) georganiseerd. De daadwerkelijke uitvoering is natuurlijk afhankelijk van het weer.
Doordat een strenge winter nodig is om de wedstrijd te laten doorgaan, kan de tocht niet jaarlijks georganiseerd worden. Dat heeft ongetwijfeld bijgedragen aan zijn ‘cultstatus’. Daarnaast is het schaatsen van ruim 200 kilometer door het Friese landschap, in weer en wind, zeker ook heroïsch te noemen. Van stad naar stad, over meren, over sloten. Tussen de weilanden en onder de bruggen door. Leeuwarden, de hoofdstad van Friesland, is vanouds de start- en finishplaats.
Vanaf de zeventiende eeuw maakte het ‘oer-Nederlandse’ schaatsen de overgang naar een echte sport. Daarvoor was schaatsen een typisch Hollands middel dat diende voor ontspanning en sociaal contact. Als het gevroren en gesneeuwd had, was schaatsen een makkelijkere en snellere oplossing dan te voet ergens naartoe gaan. Vaak werden er officieuze schaatswedstrijden gehouden. Dit ging eerder over weddenschappen tussen individuele personen dan om georganiseerde wedstrijden. Vanaf de achttiende eeuw werden er kortebaanwedstrijden georganiseerd met aantrekkelijke geldprijzen, waar gewone mensen aan konden deelnemen. Deze wedstrijden werden enorm populair in Friesland. De Elfstedentocht is een uitgevonden traditie uit de negentiende eeuw. Hiervoor waren er al heroïsche verhalen van mensen die de monstertocht hadden volbracht.
Met de opkomst van massamedia en sport als vorm van entertainment vanaf het einde van de negentiende eeuw, speelden nationale atleten en genationaliseerde takken van sport een belangrijke rol in de vorming van een collectieve nationale identiteit. Sport werd een onderdeel van wijdverbreid cultuurnationalisme. Zo ook in Nederland met het schaatsen op kop. Sport past dus binnen een alledaags nationalisme waarbij de burger wordt blootgesteld en herinnerd aan het nationale kader waarbinnen hun leven zich afspeelt. Via vlaggen, symbolen en verhalen wordt identificatie met de natie vanzelfsprekender. Onderzoek naar sport in Nederland is een bekend en populair thema in de Benelux, maar onderzoek naar identiteitsvorming tijdens de Elfstedentocht ontbreekt. In deze studie zal dit, aan de hand van foto’s, gedaan worden en wordt de vraag gesteld hoe de Elfstedentocht past binnen de regionale en nationale identiteitsvorming in Nederland in de tweede helft van de twintigste eeuw.
Geïnteresseerd geraakt en wil je meer lezen? De volledige paper is hier op deze pagina te lezen.
Bron afbeelding header: Harry Pot (fotograaf), ‘Elfstedentocht finish Leeuwarden, 1956’,
Nationaal Archief.
Zyon Devolder (Diest, 1998) studeert Geschiedenis (MA) aan de Katholieke Universiteit Leuven (KUL). Zyon is breed geïnteresseerd: politieke, economische en religieuze geschiedenis spreken hem allemaal aan. Zijn favoriete periodes zijn de middeleeuwen en (vroeg)moderne tijd.
