Deze column werd op 23 mei 2019 uitgesproken tijdens ‘Muziek – Historisch Café’ in Stadsarchief Almere, georganiseerd door Jong KNHG en Jonge Historici – mede mogelijk gemaakt door het Hendrik Muller Fonds, GO Fonds, Stadsarchief Almere en Brouwerij Stijl.
Kid Dynamite werd geboren als Arthur Parisius in Hannover in het jaar 1911. Hannover, Suriname welteverstaan. In zijn thuisland had hij weinig kans op werk. Zijn grootste passie, muziek, maakte weliswaar een groot deel uit van de Surinaamse volkscultuur maar echt rondkomen ervan zat er niet in voor onze Arthur. Hij droomde ervan een succesvol saxofonist te worden, het liefst in Amerika maar overal was goed voor hem zolang hij maar muziek kon maken voor zijn geld. Dus ging hij in 1928 naar de haven van Paramaribo en sloop de het vrachtschip de Cottica. Tussen de bananen, aardappelen en rijst verschool hij zich een aantal dagen lang, totdat hij er weer tussenuit kneep op eindbestemming Rotterdam, aangekomen in het beloofde moederland Nederland.
We schrijven zo’n 50 jaar voor de Surinaamse onafhankelijkheid, en de daaropvolgende immigrantenstroom. Derhalve waren er nog niet veel Surinamers in Nederland. In de kleine gemeenschap die er bestond was recentelijk een nieuw genre in swing geraakt. Letterlijk in swing. Eind jaren twintig is de tijd dat Nederland kennismaakt met het fenomeen jazz. De eerste groepen binnen de Nederlandse samenleving die jazz omarmden zijn niet de blanke autochtone Nederlanders, maar de minderheidsgroepen uit de kolonies. Indonesiërs in de omgeving Den Haag en Surinamers voornamelijk in de omgeving Rotterdam en een klein beetje Amsterdam.
Buitenaardse muzieksoort
Jazz is in deze jaren in Nederland iets wat in de beschrijvingen meer overeenkomt met een soort buitenaardse muzieksoort gemaakt door rare wezens, die rare geluiden produceren waar jonge mensen op een nogal rare manier op reageren. Jazz komt in Nederland eerst voor als dansvorm. Van over de oceaan, vaak via de Britse Eilanden, stromen steeds meer Amerikaanse jazzplaten het land binnen en vooral de jeugd kan er erg lekker op dansen. Dit zorgt voor zorgen bij de overheid, die het toenemende aantal jazzliefhebbers in Nederland verontrustend vindt. Zoveel zelfs dat rond het begin van de jaren dertig er een rapport wordt opgesteld over de morele verloedering die jazz zou veroorzaken bij de jeugd. Jazz zou de jonge kwetsbare Hollandse zieltjes corrumperen, met zijn opzwepende ritmes en uitbundige dansen. Met name de christelijke overheid maakt zich zorgen over het effect dat deze nieuwe vreemde muzieksoort heeft op jonge vrouwen en meisjes.
‘De opzwepende klanken puur voor vermaak gemaakt, geproduceerd door zwarte jazzmuzikanten op het podium, zorgen ervoor dat primaire gevoelens van lust en verleiding het overnemen van morele waarden en normen bij de vrouwelijke bezoekers van hun concerten.’
Kid Dynamite is een van die jonge gasten, die jazz oppikt tijdens zijn eerste jaren in Nederland. Hij leert jazz spelen door te luisteren en mee te spelen met platen die hij in de haven van Rotterdam op de kop tikt. Vooral de muziek van de Amerikaanse jazzgiganten Duke Ellington en Louis Armstrong waren zijn grootste helden in dit opzicht. Hun verhalen deden hem dromen van New York City en zijn jazzscene, en met name die van de beruchte zwarte buurt Harlem aldaar. Wanneer Kid begint met optreden rond het jaar 1932, is hij een van de weinige zwarte muzikanten in Nederland. Hij droomt ervan met gelijkgestemde te spelen. Zijn blanke collega’s kijken hem vaak wat meewarig aan op het podium, en lijken zijn vaardigheid op zijn instrument op z’n minst te onderschatten vanwege zijn huidskleur. Om deze reden komt hij eerst ook niet echt aan de bak.
Omslag
Na 1933 komt er echter een omslag. Voornamelijk omdat Nederland in deze jaren jazz meer en meer als echte muziek van goede kwaliteit gaat zien, in plaats van een entertainment/dansvorm. Dit heeft met name te maken met de komst van Duke Ellington naar Nederland, waar hij een optreden geeft in het Scheveningse Kurhaus onder groot applaus van een zeer enthousiast publiek met jazzfans en de eerste jazzcritici in het land. Duke Ellington toont voor het eerst aan dat jazz veel meer kan zijn dan alleen entertainment, zijn composities worden gelauwerd en zelfs vergeleken met Europese klassieke componisten als Bach en Beethoven. Duke gaf jazz zijn intellectuele en artistieke validatie, eentje die werd opgepikt door jonge intellectuele schrijvers die zich uiteindelijk verenigden in de redactie van het allereerste jazzblad van Europa: De Jazzwereld.
De Jazzwereld houdt zich voornamelijk bezig met de betekenis van jazz, en strijdt tegen het beeld van jazz als holle entertainment en voor jazz als volwaardig kwalitatief hoogstaand muziekgenre. Hoewel het blad de Nederlandse jazzscene in het begin als zwaar minderwaardig beschouwt aan zijn Amerikaanse tegenhanger, is het vanaf dat moment ook actief binnen deze prille alternatieve scene die zich met name in de omgeving Den Haag/Rotterdam ontwikkelt op dit moment. Zowel door haar lezers te onderwijzen in hoe men jazz dient te spelen maar ook door verslag te doen van de verschillende jazzconcerten die plaatsvinden in het land. In 1935 verschijnt de naam Kid Dynamite voor het eerst in De Jazzwereld.
‘Negercafé’s’
Over zijn niveau als saxofonist is het blod nog niet echt te spreken, maar omdat hij een van de weinige zwarte muzikanten is die in Nederland jazz speelt doet zijn verschijning de redactie van De Jazzwereld erg denken aan de mythische Amerikaanse jazzfiguren, die ze zo sterk adoreren. Daarmee viel hij op, en verkoopte hij ook in het begin. Kid was al even aan de weg aan het timmeren tegen deze tijd, en had al een aantal andere gelijkgestemde Surinaamse en Indische jazzmuzikanten leren kennen met wie hij vaak optrad. In speciale ‘negercafe’s’, zoals ze vaak worden genoemd in Nederlandse kranten, behoorde hij tot de huisband. Eerst in het Amsterdamse Negro Kit Kat Club, het eerste jazzcafé van Nederland. Daarna in zijn zelf opgerichte Negro Palace in Rotterdam. Hier speelden zwarte muzikanten voornamelijk voor gekleurd publiek, maar langzaam maar zeker kwamen hier ook steeds meer blanke jazzliefhebbers. Velen van hen waren in hun leven nog nooit in aanraking gekomen met Surinamers of andere kleurlingen en dit zorgde voor verwondering en ook achterdocht.
De omslag in Kid’s carrière komt als hij zich realiseert dat zijn huidskleur an sich hem al verkoopt. Hij had buiten zijn huidskleur ook talent maar om dat te verkopen, benadrukte hij zijn zwart zijn. Iets wat ook van hem verlangt werd door club en podium-eigenaren. Vriend en drummer […] vertelde in een radio-interview eens dat hij door Kid gevraagd werd of hij met zijn band hem kon vervangen voor een optreden in Den Haag. Eenmaal aangekomen werd hem echter de deur gewezen, want hij was niet zwart genoeg. Zijn koffie met melk huidskleur haalde het niet bij de authentieke donkerzwarte Kid Dynamite. Mensen hielden van Kid omdat hij ze zo sterk dat authentieke gevoel van de Afrikaanse jungle gaf, dit is echte jazz. Dit is ook wat de intellectuele jazzliefhebbers van de Jazzwereld in eerste instantie naar hen trok. Zijn artiestennaam nam hij ook aan om zich voor te doen als authentieke afro-Amerikaanse jazzmuzikant. Hij verkoopt zijn huidskleur om de aandacht van een groter blank publiek op zich te vestigen. Hij wordt langzaam maar zeker het gezicht van de prille Hollandse jazz, hoewel zijn roots en manier van spelen uiteindelijk in zijn thuisland Suriname liggen.
Van verwondering naar bewondering
Tegen het eind van de jaren dertig is hij misschien wel Nederlands beste of in ieder geval internationaal meest bekende jazzartiest. Hij vestigde zijn naam door zijn zwart-zijn en zijn exotische verschijning. Maar had ook het talent, de doorzettingsdrang en de droom om net zo goed te worden als de illustere jazzartiesten uit Amerika.
Kid Dynamite vormt een geweldige showcase voor interbellum Europese jazz. Een interessante smeltkroes van commerciële belangen, raciale denkwijze en Amerikanistisch modernisme. Jazz was vanaf het begin veelzijdig ook qua culturele achtergrond, waardoor veel mensen eerst in een staat van verwarring waren over wat het nou precies was en waar het voor stond, maar steeds meer en meer begon Nederland het zich eigen te maken. De verwondering veranderde in bewondering en zo kwamen immigranten uit de kolonies voor het eerst op artistieke manier in de spotlights te staan.
Door Max van Deurzen.
Max van Deurzen is schrijver, muzikant, dichter en vijf jaar geleden afgestudeerd als historicus met als specialisatie American Studies aan de UvA. Hij schreef (en schrijft) daarbij graag over muziek, en zijn politieke en sociale rol binnen een samenleving. Zijn masterscriptie ‘Modern Madness and Tribal Truth: How jazz invaded the Netherlands‘ werd in 2015 genomineerd voor de TRAHA thesis-award voor beste American studies scriptie van Nederland.
