Verschillende Vlaamse politici, zoals Chris Jansens (Vlaams Belang) of Jean-Marie Dedecker (Lijst Dedecker), duidden het verwijderen van Leopold II-standbeelden onlangs als het ‘uitwissen van het verleden’. Een gevaarlijk standpunt, dat vooral blijk geeft van een onbegrip van de geschiedenis. Daarbij zijn veel stemmen in de Vlaamse regering die roepen dat het weghalen van standbeelden leidt tot de aantasting van onze geschiedenis. Dit terwijl diezelfde stemmen ervoor zorgen dat archivalia en bewaarinstellingen worden verwaarloosd.
Afgelopen zomer, tijdens de golf van Black Lives Matter betogingen, nam de discussie rond omstreden, koloniale standbeelden opnieuw een vlucht. Moeten zulke standbeelden worden verwijderd of niet? In Oostende werd een standbeeld van Leopold II met rode verf besmeurd. Tegenstanders noemden zulke acties pogingen om de geschiedenis te herschrijven of haar zelfs ‘uit te wissen’. Een problematische stelling, die nuance nodig heeft.
Historisch bewustzijn
Er is nog nooit zoveel literatuur geweest over het koloniale verleden als nu. De kritische bedenking van burgers bij de standbeelden ontstaat dus niet uit onbegrip van het verleden, of een poging om een koloniaal verleden uit te wissen of te vergeten. Integendeel, de veranderende waardering van koloniale erfenissen is veeleer het gevolg van een groter historisch bewustzijn onder burgers. Als de hedendaagse samenleving zich daardoor niet meer kan vinden in de betekenis van zo’n beeld, dan is het verwijderen of duiden ervan niet een kwestie van het verleden uitwissen, maar van het bijschaven van de fundamenten waar een samenleving voor wil staan. Het gaat over wie of wat men in de openbare ruimte wil vereren.
Een openbaar plein is geen openluchtmuseum en een standbeeld is geen geschiedenisboek: de standbeelden van Leopold II die deze pleinen sieren zijn ooit zeer bewust neergezet door Leopold II en zijn aanhangers, met de bedoeling om zijn wandaden in Congo te verbloemen, het heden te verheerlijken en eeuwigheidswaarde te suggereren. Ze staan er niet om een publiek een genuanceerde en volledige kijk op het verleden mee te geven.
Verwaarloosd
Ondertussen wordt er in de pers en in het publieke debat zelden een woord gerept over het echte wissen van geschiedenis: archivalia en bewaarinstellingen worden door huidige regeringen verwaarloosd en kapot bezuinigd. Het bronnenmateriaal dat daar bewaard wordt is hetgeen waarmee er echt historisch onderzoek kan worden gedaan.
Ironisch genoeg zijn het vaak de stemmen in de politiek die zogezegd bekommerd zijn om de geschiedenis door de bewaring van standbeelden, die zelf stevig besparen op de erfgoedsector. De geschiedenis heeft niet enkel de vorm van een standbeeld, maar ligt ook in het archief. Zonder aandacht te schenken aan bewaarinstellingen, is het dus hypocriet om standbeelden te verdedigen enkel en alleen omdat anders de geschiedenis wordt gewist.
Geschiedenis herschrijven
Voor het behoud van de beelden valt natuurlijk ook iets te zeggen: we vereren er Leopold niet meer mee, maar geven aan dat ons land een rijke maar ook bevlogen geschiedenis heeft. De hele openbare ruimte staat vol met dergelijke ruïnes. Je zou kunnen zeggen dat een beeldenstorm een teken is van een soort angst voor de ‘gevaarlijke’ kracht van het verleden. Maar om het hoofd te bieden aan zulke angst is er misschien een evenwichtigere omgang met het verleden nodig. Er moet dan wel steeds de mogelijkheid zijn om kritisch over dat verleden na te denken, zonder dat een standbeeld de onschendbare status van ‘onze geschiedenis’ krijgt.
Een geschiedenis die in steen gemetseld is en nooit mag worden bevraagd, is gevaarlijk. Dat was een eeuw geleden misschien nog hip, toen Leopold nog over de Brusselse boulevard liep, maar in de hedendaagse samenleving zou die houding al achterhaald moeten zijn. Niemand heeft over het verleden ooit het laatste woord, want nieuwe inzichten stromen voortdurend binnen. Een maatschappij moet vrij kunnen kiezen om met die bevindingen haar wereldbeeld bij te stellen.
Dé geschiedenis bestaat niet. ‘Onze’ geschiedenis herschrijven? Dat doen historici iedere dag.
Door Kasper Nollet.
Kasper Nollet (20 jaar) is tweede bachelor student Geschiedenis aan de KU Leuven. Daarnaast is Kasper ook cultuurverantwoordelijke bij Kring Historia, de Leuvense studentenvereniging van de richting Geschiedenis.
