Leo Major, bij velen onbekend, maar voor Zwollenaren wereldberoemd. Een figuur waar menig superheld bij in het niet valt, afgaande op diverse publicaties over hem.[1] Al schietend en gooiend met granaten nam hij in de nacht van 13 op 14 april 1945 in Zwolle groepjes Duitsers gevangen en droeg ze over aan zijn regiment, dat buiten de stad lag. Ook stak hij het hoofdkwartier van de Gestapo in brand en doodde vier van de acht officieren op het hoofdkwartier van de Sicherheitsdienst. De Duitsers vluchtten daarop halsoverkop, waarmee Major eigenhandig Zwolle bevrijdde en de stad behoedde voor zware beschietingen door de Canadezen.
Dit heldhaftige scenario leent zich bij uitstek voor een verfilming, maar zo ver is het tot op de dag van vandaag nog niet gekomen. Wellicht is dit maar beter ook, aangezien aan dit verhaal de nodige bezwaren kleven, zowel praktisch als feitelijk.
In dienst
Leo Major werd op 23 januari 1921 geboren als eerste van dertien kinderen in het Amerikaanse New Bedford, waar zijn Frans-Canadese vader voor de Amerikaanse spoorwegen werkte. Na een moeilijke jeugd – zijn vader vernederde en mishandelde hem – verliet Leo als veertienjarige zijn ouderlijk huis. Getrokken door het avontuur ging hij op achttienjarige leeftijd in het Canadese leger. Hij popelde om naar Europa te vertrekken en liet zich overplaatsen naar het eerste legeronderdeel dat zou gaan: het Régiment de la Chaudière, een Franstalig onderdeel van de derde Canadese Infanterie Divisie.
In Engeland volgde Major een zware militaire opleiding tot verkenner en scherpschutter. Op 6 juni 1944 landde hij met zijn regiment in Normandië. Kort na de invasie raakte hij gewond aan zijn oog, maar hij weigerde naar huis te gaan, zoals de legerartsen hem aanraadden. Hij vocht mee in de Slag om de Schelde (1944), waar hij zijn eerste Distinguished Conduct Medal verdiende: de op een na hoogte onderscheiding voor militairen van het Britse Gemenebest.
Bevrijding van Zwolle
Nadat hij was opgeknapt van een tweede verwonding, die hij bij Nijmegen had opgelopen, sloot hij begin april weer aan bij zijn regiment dat inmiddels vlakbij Zwolle was. Aangezien de Canadezen door de strategische ligging van Zwolle op hevige weerstand rekenden, vroegen ze twee verkenners poolshoogte te nemen in de stad. Leo Major en zijn beste vriend Willy Arsenault meldden zich en gingen in de schemering op pad. De eerste Duitsers die ze tegenkwamen doodden ze, maar toen ze bij een spoorwegovergang opnieuw op de vijand stuitten, werd Arsenault dodelijk geraakt.
Major zette de verkenning alleen voort, maar kwam geen Duitsers meer tegen. Zij verlieten die nacht de stad en trokken zich terug op de Veluwe. Tijdens hun terugtocht vernielden de Duitsers de IJsselbruggen, net als het Nederlandse leger in 1940 had gedaan. Ook namen ze veel materieel en vee mee. Major liep door de uitgestorven straten en legde contact met de ondergrondse. Daarna keerde hij terug naar zijn regiment, waar hij om 9 uur meldde dat de vijand de stad had verlaten. Hierop trokken de Canadezen op 14 april via de wijken Assendorp en Wipstrik de stad binnen.[2]
Herontdekking als bevrijder van Zwolle
Major was dus geen Rambo-figuur, maar toonde wel de moed om alleen en met het zicht van maar één oog de stad te verkennen. Zo voorkwam hij zware beschietingen en bespaarde hij de Zwollenaren veel leed. Op 15 april verlieten Major en zijn regiment de stad echter alweer en het duurde jaren voor hij er weer terugkeerde. Tijdens de Korea-oorlog (1950-1953) trad Major opnieuw in dienst en verdiende hij zijn tweede Disinguished Conduct Medal. Na de oorlog keerde hij terug naar Canada. Daar trouwde hij op 1 november 1953 zijn vrouw Pauline en sleet zijn dagen als veteraan en oorlogsinvalide.
Eind jaren zestig werd Major herontdekt als dé bevrijder van Zwolle en groeide hij uit tot volksheld. Met Major kreeg de bevrijding van Zwolle een gezicht. Vijfentwintig jaar na de bevrijding huldigde Zwolle Major voor de eerste keer: een ‘grandioze gebeurtenis’, gefinancierd door de Zwolse bevolking. Na deze eerste huldiging vierde Major ook in 1985, 1990, 1992, 1995, 2000 en 2005 de Zwolse bevrijding mee in de stad. Bij deze laatste viering in 2005 werd Major benoemd tot Ereburger van Zwolle. Voor de stad en haar bewoners was hij het ultieme symbool van vrijheid. Daarnaast toonde hij zich een goede en betrokken vriend van de stad – zijn huis in Canada hing vol met foto’s van zijn nieuwe hometown – en droeg bij aan de bewustwording over de jaren 1940-1945.[3]
Op 12 oktober 2008 stierf Major op 87-jarige leeftijd, waarna hij in het bijzijn van de Zwolse burgemeester Meijer is begraven op een militaire begraafplaats in Canada. In navolging van zijn vriend Arsenault, naar wie een plantsoen is vernoemd, werd ook Major vernoemd in Zwolle.[4] De Leo Majorlaan, voorheen Zuidbroeklaan, werd op 14 april 2009 geopend in het bijzijn van zijn echtgenote Pauline, hun twee zoons en twee kleinkinderen. Zo leeft Leo Major in het geheugen van de Zwollenaren nog altijd voort. Hij is letterlijk uit de schaduw gestapt.
Michael Bremmers (1992) studeerde Geschiedenis (BA) en Internationale Betrekkingen in Historisch Perspectief (MA) in Utrecht. Hij is breed geïnteresseerd, maar heeft vooral belangstelling voor militaire onderwerpen en conflictsituaties. Hij werkte als stagiair aan de Nederlandse heruitgave van Sigurd von Ilsemann, Wilhelm II in Nederland, 1918-1941 (2015) en schreef zijn scriptie over de Afghaanse warlord Abdul Rashid Dostum. Hij is werkzaam als webredacteur bij het Nederlands Openluchtmuseum en Entoen.nu, redacteur bij Jonge Historici, hoofdredacteur bij ‘Onze Indische Buurten’ en recensent bij Plan Your Visit NL.
[1] Igor Cornelissen, April 1945. De bevrijding van Zwolle (Zwolle 2015) 8-9; Nicholas Veenhof, ‘The legendary liberator of Zwolle. In tribute to Leo and Pauline Major’, en https://nl.wikipedia.org/wiki/Leo_Major.
[2] Herman Aarts en Paul Harmens, Zwolle 40-45 (Zwolle 2014) 97.
[3] Historisch Centrum Overijssel, Notulen raadsvergadering 27 oktober 2008, In Memoriam: Leo Major, eerste bevrijder en Ereburger van Zwolle.
[4] Waarom het Archenault-plantsoen Zwolle-Zuid op deze wijze wordt gespeld, en niet volgens de gangbare spelling Arsenault, is onduidelijk.
