Iedere historicus zou het archief moeten bezoeken. Niet alleen omdat primair bronmateriaal onvervangbaar is, maar ook voor de ervaring. Maar wat moet je nu als je niet full-time historicus bent? Archieven zijn in het weekend niet open en secundaire literatuur mist toch net die historische beleving. Ik geloof dan ook dat het digitale archief een uitkomst is. En niet alleen voor de amateur. De digitalisering is een ontzettende toevoeging voor historisch onderzoek in het algemeen.
Digitale opmars
Dat digitaal werken bezig is aan een opmars heb je inmiddels ook in de andere columns kunnen lezen. Men heeft altijd naar manieren gezocht om informatie duurzaam en compact op te slaan en het internet biedt hier de uitkomst. Toch blijft het onder historici maar bij matig enthousiasme en dat terwijl er zeker veel meer te zeggen is voor digitale opslag dan voor bijvoorbeeld microfiches. Zo is een online scan van archiefmateriaal ten eerste veel gebruiksvriendelijker dan werken met een microfiche. Daarnaast is het mogelijk om de informatie veel eenvoudiger te delen. Om nog maar te zwijgen van het gemak dat sites als Delpher en het Leids Archief bieden door het mogelijk te maken om snel enorme hoeveelheden bronnen te doorzoeken met zoekfuncties.
Deze technische innovatie is met name prettig voor amateurs, want voor een digitaal archief hoef je niet ver te reizen en geen rekening te houden met sluitingstijden. Bovendien heb je geen last van vage, ongeschreven regels, word je niet gestoord door anderen, hoef je niet te wachten omdat je per ongeluk de verkeerde stukken had aangevraagd en ga zo maar door.
Historische beleving
Maar kan een digitaal archief ook die ongrijpbare historische beleving bieden? Dat gevoel dat je krijgt wanneer je een statig archiefgebouw binnenloopt en wordt begroet door de geur van archiefkasten vol verhalen? Het gevoel van het broze papier op lange archieftafels.
Ja! Tenminste, op zijn eigen wijze. Want laten we vooropstellen dat een computerscherm de tast en geur niet kan vervangen. Wat het daarentegen wél biedt zijn beeld en geluid. Hoe mooi archiefstukken ook zijn, als je geen onderzoek doet naar de kanttekeningen die Erasmus maakte in zijn boeken, blijven het vaak grote lappen platte tekst.
Tijdens mijn scriptieonderzoek trok ik dan ook de stoute schoenen aan en besloot ik om de meest uiteenlopende bronnen en methodes naast elkaar te gebruiken. Met hulp van interviews, kranten, kerkarchieven, foto- en videomateriaal wilde ik de situatie proberen te begrijpen waarin legerpredikanten zich tijdens de dekolonisatie van Indonesië bevonden. Wat juist dit scriptieonderzoek voor mij zo veel spannender en leerzaam maakte, was dat ik kort daarvoor een stage had gelopen bij het KITLV waar ik iedere dag blaadje voor blaadje een politiearchief moest doorploegen en dus aan den lijve had ervaren hoe slopend ouderwets archiefwerk kan zijn.
Pas toen ik op het internet begon te zoeken begon mijn onderzoek echt te leven. De radiofragmenten van verontwaardigde legercommandanten gaven diepte aan de platte tekst, net als reeksen van foto’s uit het Nationaal Archief. Op verschillende tabbladen kregen alle hoofdpersonages ineens een gezicht. De ingezonden brieven van militairen waarin ze smeekten om meer geestelijke hulp stonden in een scherm naast de notulen van vergaderingen waarin kerkvaders vooral aanspoorden om niet naar Indonesië te gaan. Alle verhalen ontvouwden zich voor mijn ogen. Dit keer niet op de archieftafel, maar gewoon op mijn laptop. Voor mij was dit een historische beleving.
De juiste tools
Dat de computer het archief nooit gaat vervangen staat buiten kijf. Digitalisering is namelijk geen doel, maar een middel. En hoewel er al grote stappen zijn gezet, is het op dit moment nog geen perfect middel. Er zijn nog genoeg archieven die niet zijn gedigitaliseerd, omdat dit nu eenmaal een kostbaar en langzaam proces is. Zoekfuncties zijn nog lang niet uitontwikkeld en daarom moet je als gebruiker kritisch blijven op de uitkomsten.
Al deze nadelen ten spijt biedt het internet een manier om de drempel van het archief te verlagen. Want door de digitalisering krijgt zowel de professionele als amateurhistoricus historische bronnen binnen handbereik. Misschien niet met helemaal dezelfde charme, maar zeker met de historische beleving.
Door Scott Kannekens.
Scott Kannekens (1990) studeerde Geschiedenis aan de Universiteit Leiden. Hij liep stage bij het NIMH, de RCE, KITLV en Saricon. Momenteel werkt hij als consultant bij TOPdesk.
