Simone van der Vlugt is voornamelijk bekend voor haar fictieboeken. Tot haar bibliografie behoren De Reünie en een serie historische jeugdromans, maar in recentelijke jaren heeft zij haar repertoire uitgebreid naar het schrijven van non-fictie. Zo heeft zij in 2019 een boek gepubliceerd over de bekende Amsterdamse regentenfamilie Bicker (Wij zijn de Bickers!), en heeft zij onlangs het boek uitgebracht waar deze recensie aan gewijd is: De Stormachtige Zestiende Eeuw van Alkmaar en omgeving. In dit boek betreedt zij een periode in de Nederlandse geschiedenis die niet bepaald onbekend is – namelijk het begin van de Nederlandse Opstand, en de beleggen van Haarlem en Alkmaar – vanuit een nieuwe en interessante hoek. Van der Vlugt heeft er namelijk voor gekozen om deze welbekende historische gebeurtenissen te benaderen vanuit het perspectief van enkele met elkaar verweven Alkmaarse families die in deze roerige tijden leefden.
‘Vaderlandsche geschiedenis’ verweven met publieksgeschiedenis
Iedereen die zich in Nederland bezighoudt met geschiedenis heeft weleens gehoord van Koning Filips II, Margaretha van Parma, de Hertog van Alva en diens zoon Don Fadrique, Willem van Oranje, Kenau en Lumey van der Marck. Deze figuren worden maar al te vaak uitgelicht wanneer gesproken wordt over het begin van de Nederlandse Opstand/Tachtigjarige Oorlog, waarin het noordelijke deel van de Habsburgse Nederlanden zich afscheidde van het Spaanse Rijk. Deze figuren komen ook in De Stormachtige Zestiende Eeuw aan bod, zoals het haast niet anders kan. Ook qua gebeurtenissen betreedt Van der Vlugt weinig nieuw terrein. Haar boek begint met de inval van de Friese krijgsheer Grote Pier in Noord-Holland in 1517, wat vermoedelijk als beginpunt is gekozen om aan te geven hoe verdeeld de Nederlanden nog waren aan het begin van de zestiende eeuw, wat gecontrasteerd kan worden met hoe de Nederlanden zich later zouden verenigen in de strijd tegen Spanje. Na dit beginpunt volgen we de koers van de Reformatie en uiteindelijk de Beeldenstorm van 1566, de komst van Alva, het beleg van Haarlem in 1572-1573 en uiteindelijk de overwinning van de opstandelingen bij Alkmaar en de Slag op de Zuiderzee in 1573.
Maar alhoewel deze zaken ruimschoots aan bod komen, moet dit eigenlijk meer gezien worden als achtergrondinformatie voor het echte verhaal dat Van der Vlugt wil vertellen, namelijk dat van de Alkmaarse familie Van Foreest. We focussen op de kinderen van Jorden van Foreest, namelijk dochter Geertruid, die zou trouwen met een Protestantse prediker; Pieter van Foreest, een vooraanstaande arts die in Delft een aantal maal Willem van Oranje zou behandelen voor ziekten; en tot slot Nanning van Foreest, die in Alkmaar woonde ten tijde van het beleg en hierover een dagboek bijhield. De verhalen over deze ‘gewone mensen’ worden daarnaast afgewisseld met uitweidingen over andere minder bekende individuen, zoals Catharina Remmen, die zich als veertienjarig meisje extreem heldhaftig zou hebben gedragen tijdens het beleg van Alkmaar.
Non-fictie, of roman?
Viermaal probeert Van der Vlugt het verhaal van de familie Van Foreest extra leven in te blazen door haar non-fictie hoofdstukken af te wisselen met korte gefictionaliseerde hoofdstukjes die episodes in de levens van deze mensen moeten verbeelden. Het boek opent bijvoorbeeld met de vlucht van de jongere Jorden van Foreest naar de Abdij van Egmond wanneer het Friese leger van Grote Pier Alkmaar aanvalt in 1517:
‘Buiten adem komt hij boven [op een van de torens van de abdijkerk] en gaat hij voor het venster staan. Met zijn handen op de stenen rand kijkt hij in de richting van Alkmaar. In het schemerduister zijn de uitslaande branden duidelijk zichtbaar.
“O nee,” zegt Margriet zacht.
Jorden slaat zijn arm om haar heen en ze leunt tegen hem aan.’
Goede stof voor een roman wellicht, maar Van der Vlugt geeft in het hoofdstuk dat hierop volgt al snel toe dat we eigenlijk helemaal niet weten of Jorden naar Egmond is gevlucht toen Grote Pier Alkmaar plunderde. Het is even waarschijnlijk dat hij tijdens de plundering nog steeds in Alkmaar was.
Hier zien we dus wellicht een probleem met het boek: het houdt het midden tussen een historische monografie over de familie Van Foreest en een fictieve roman, en is om deze reden wellicht geen van beiden. Dit doet niet noodzakelijkerwijs afbraak aan het boek, want de fictieve hoofdstukken ogen goed onderzocht, wat bijdraagt aan de inleving in deze periode, maar het is wel iets om in het achterhoofd te houden. De Stormachtige Zestiende Eeuw is een goed voorbeeld van popular history en moet dus niet als een te academische tekst worden gezien. Dit gezegd hebbende zorgen de fictieve hoofdstukken voor afwisseling en brengen ze de af en toe wat verwarrende stamboom (vanwege de herhaaldelijk terugkerende namen) van de familie Van Foreest wel tot leven, wat vermoedelijk ook de bedoeling was.
Interessante regiogeschiedenis
Er is nog een invalshoek die belicht moet worden, en dat is dat De Stormachtige Zestiende Eeuw absoluut is geschreven voor lezers uit Noord-Holland. Wanneer men kennis heeft van de omgeving waarin het verhaal van de familie Van Foreest zich afspeelt komt het verhaal nog wat extra tot leven. Van der Vlugt zelf komt dan ook uit Hoorn, en er is overduidelijk een liefde voor de streek te lezen in de tekst. Ik zou dit boek daarom van harte aanraden aan mensen uit de omgeving van West-Friesland en Waterland, maar dat wil niet zeggen dat het voor geïnteresseerden in de algemene geschiedenis van de Tachtigjarige Oorlog geen aanrader is. Weliswaar wordt er in de beschrijving van de algemene geschiedenis weinig nieuwe grond betreden, maar het is altijd interessant om een idee te krijgen van hoe een ‘normale’ familie deze gebeurtenissen heeft beleefd.
Door Tim de Wit
Steun Jonge Historici, bestel dit boek via Athenaeum Boekhandel
Lees hier meer over ons affiliate partnerprogramma
‘De stormachtige zestiende eeuw van Alkmaar en omgeving’, Simone van der Vlugt
Uitgeverij Prometheus, 2023
ISBN: 9789044646290
€25, 272 pagina’s
Tim de Wit (1992) is afgestudeerd als historicus aan de Vrije Universiteit van Amsterdam en de University of Georgia. Hij specialiseert zich in Amerikaanse negentiende-eeuwse geschiedenis – specifiek die van het Amerikaanse Zuiden, de Amerikaanse Burgeroorlog en het overheidsbeleid ten opzichte van Native Americans. In het kader van het laatste heeft hij onderzoek ter plaatse gedaan in Oklahoma over hoe de lokale volken de Amerikaanse Burgeroorlog beleefden. Tegenwoordig is hij werkzaam op het International Office van de VU en geeft hij groepsrondleidingen op de slagvelden van de Eerste Wereldoorlog.
