Er is er weer eentje: een grote, epische biopic over een bekend historisch figuur. Dit keer is de Franse keizer Napoleon aan de beurt, geregisseerd door Ridley Scott (bekend van o.a. Gladiator en Blade Runner). De eerste recensies waren overwegend negatief, waardoor ik alleen maar nieuwsgieriger werd naar de film.
Net zo ambitieus als de keizer zelf
Allereerst: Scott heeft ervoor gekozen een erg lange tijdsperiode te verfilmen, vanaf de Franse Revolutie tot aan de dood van Napoleon (1789-1821). Nu is het voor een biopic vrij standaard om de hoofdpersoon langere tijd te volgen, maar meer dan bij vergelijkbare films was ik me er hier erg van bewust dat ik naar een enorm versnelde volgorde van gebeurtenissen zat te kijken. De toonaangevende momenten in Napoleons carrière kregen voor mijn gevoel maar weinig ‘ademruimte’ en voelden meer als een opsomming van feiten dan als een narratief met een duidelijke spanningsboog. Neem bijvoorbeeld de beruchte winterse veldtocht naar Rusland: we zien één scène van Franse troepen die half bevroren om een vuur heen zitten, vervolgens staat Napoleon tegenover zijn regering die hem naar Elba verbant omdat hij in Rusland heeft gefaald, en twee scènes later besluit hij dat het mooi is geweest en kaapt hij een boot naar Frankrijk. Dit zou allemaal als ‘het begin van het einde’ moeten voelen, maar het voelt meer als ‘alledaagse belevenissen van een Franse keizer’. Alhoewel veel elementen van de film ongeveer kloppen met de werkelijkheid, ontbreekt vaak enige historische context en krijg je geen goed beeld van de uitdagingen waar Napoleon voor stond. Waarom was hij überhaupt in Rusland? Wie zijn die mensen om hem heen en waarom verdwijnen ze om de tien jaar uit beeld?
Wie is Napoleon?
In de trailer voor de film werden alvast wat claims gedaan over het soort man dat Napoleon was. Een genie, een rebel, een tiran! Wat de film ons echter laat zien is iemand die per ongeluk keizer lijkt te zijn geworden en meer uit koppigheid dan vanuit een concrete visie aan de macht wil blijven. Als iemand hem voorstelt dat hij keizer zou moeten worden lijkt hij de suggestie weg te lachen, om vervolgens net als in het echt zichzelf te kronen in de Notre-Dame. Wilde hij al die tijd al keizer worden of bedacht hij pas net dat het misschien wel een leuk idee was?
Het meest opvallend aan de manier waarop Napoleon wordt neergezet is nog wel de keuze om hem behoorlijk sociaal ongemakkelijk te maken. Film-Napoleon lijkt niet veel te snappen van sociale conventies (hij houdt binnenshuis zijn hoed op, zó erg houdt hij van zijn militaire uniform!) en kijkt doorgaans lichtelijk verveeld. Ik snap de behoefte om zo’n autocratische vorst niet te verheerlijken door hem enorm cool en charmant te maken, maar het is weer het andere uiterste om hem van de trap te laten struikelen tijdens zijn staatsgreep. Behalve een paar militaire overwinningen laat de film geen één goede reden zien dat iemand deze man als keizer zou willen hebben. In het echt was Napoleon wel degelijk charismatisch en erg intelligent, wat in de film niet erg goed uit de verf komt.
In tegenstelling tot wat je zou verwachten bij een biopic wordt de film nooit echt een karakterschets. Je ziet dat Napoleon enige ambitie heeft, maar niet waar dat vandaan komt of wat het intern met hem doet. De relatie met zijn eerste vrouw Joséphine krijgt veel aandacht, maar ook dat komt nooit helemaal uit de verf. Dat hij meer gesteld was op haar dan andersom klopt met de werkelijkheid, maar in de film leek het alsof hij haar vooral erg aantrekkelijk vond en een soort merkwaardige obsessie met haar had. Ik had graag één scène willen zien waarin ze een inhoudelijk gesprek voerden en iets persoonlijks met elkaar deelden, maar dat kwam er niet van. Op een cruciaal moment fluistert de geest van Joséphine dat Napoleon zonder haar niets waard is, waar de film het mee eens lijkt te zijn. Maar hoezo? Nergens doet ze iets waardoor zijn status verbetert of geeft ze hem nuttig advies. De film doet gewichtiger over deze relatie dan hij waar kan maken.
Een anti-epos
Er zitten meerdere veldslagen in de film, en wat me daar vooral aan opviel was hoe zeer al het geweld werd benadrukt. Er zijn bijvoorbeeld een hoop scènes waar kanonskogels op menigten mensen worden afgevuurd met veel rondvliegend bloed en ledematen tot gevolg. Tijdens de Slag bij Austerlitz zie je talloze soldaten langzaam wegzakken in een bevroren meer nadat ze wanhopig hebben geprobeerd eruit te klimmen. Bij zulke scènes kun je niet anders dan heel veel medelijden hebben met alle mensen die stierven voor de ambities van hun leiders, en deze scènes hadden van de hele film absoluut de grootste impact op me.
De film eindigt met een vrij standaard stukje tekst over waar en wanneer Napoleon stierf. Maar daarna komt er iets anders: de mededeling dat Napoleon in totaal in 61 veldslagen vocht, en een optelling van alle doden die daarbij vielen, meer dan 3 miljoen. En toen viel het laatste puzzelstukje op zijn plaats: dit is geen traditionele biopic, dit is geen historisch epos, dit is een soort anti-Napoleon-film. Dat Napoleon zo ongemakkelijk wordt geportretteerd is onderdeel van de opzet. Deze aanpak had interessant kunnen zijn, maar in deze vorm roept de film toch vooral verwarring bij mij op. Uiteindelijk breng je namelijk wel 2,5 uur met Napoleon door en leer je veel meer over hem dan over de onfortuinlijke soldaten die stierven in zijn oorlogen. Je zal niet weglopen met warme gevoelens voor autocratische heersers, maar de film gaat ook niet echt in op het systeem dat dit soort heersers in het zadel helpt.
Als eerste kennismaking met Napoleon of de Franse Revolutie is deze film niet vreselijk; in grote lijnen klopt er vrij veel. Een positief aspect dat ik graag wilde meegeven is dat de kostuums van Napoleon heel goed zijn gedaan, en zeker de kroningsscène is een geweldige reproductie van het bekende schilderij van dit moment. Maar een echt diepgaand karakterportret wordt het geheel niet, en ik werd nergens echt door meegesleept. Als anti-oorlog of anti-autocratie-film had hij aan de andere kant ook weer een stuk sterker kunnen zijn. Je eindigt met 2,5 uur aan sterk gecomprimeerde geschiedenis, waarin je ook Gladiator had kunnen kijken of de Wikipedia-pagina van Napoleon in drie talen had kunnen lezen.
Napoleon, dir. Ridley Scott, nu in de bioscoop
Met o.a. Joaquin Phoenix en Vanessa Kirby
Stella van Ginkel (1995) studeerde geschiedenis aan de Universiteit Leiden. Zij is gespecialiseerd in vroegmoderne geschiedenis en schreef haar masterscriptie over vrouwen in de Franse Verlichting. Momenteel houdt ze zich bezig met bodemverontreiniging voor de Provincie Utrecht en in haar vrije tijd schrijft ze en is ze een fervent Wikipedia-editor.
