Nog nooit heb ik in mijn vierentwintig jaar op deze wereld een crisis van deze proportie in mijn eigen omgeving meegemaakt. De isolatie die gepaard gaat met de COVID-19-pandemie laat je niet alleen nadenken over de fragiliteit van je dagelijkse gang van zaken; ook saamhorigheid en naastenzorg bloeien op als krokussen in de piepjonge lente. In de Netflix-serie Messiah spelen saamhorigheid en hoop een belangrijke rol. In tijden van onzekerheid, lijden en polarisatie gaat men op zoek naar houvast, troost en verbinding. Wat gebeurt er wanneer er een zelfverklaarde Messias opstaat te midden van deze chaos? Messiah tracht te laten zien hoe één man anno 2020 de internationale politiek, religie en bevolking kan beïnvloeden door zichzelf te presenteren als woordvoerder van God. Een intrigerende, experimentele serie die hier en daar bijgeschaafd kan worden, maar die iedereen zou moeten zien.
Terwijl een muur van zand op de wanhopige inwoners van Damascus afstevent, staat Al-Masih – de Messias – te prediken. Zijn verhaal is amper hoorbaar in de kakofonie van wind en geschreeuw, maar zijn boodschap is duidelijk: de menselijke samenleving is doordrenkt van haat, maar God heeft een plan en Al-Masih is zijn spreekbuis. Islamitische Staat staat op het punt Damascus in te nemen, maar plots wordt de stad veertig dagen lang stilgelegd door een zandstorm van Bijbelse proporties. De vijandige troepen stranden en IS verliest haar laatste bolwerk. Het bewijs is geleverd; de profetie van Al-Masih komt uit en duizenden mensen volgen hem door de Syrische woestijn naar, jawel, de grens van Israël. De langharige Messias met jukbeenderen als uit marmer gehouwen lijkt de rust zelve, die geen vlieg kwaad doet.
‘Everything’s bigger in Texas’: internationale pelgrimage en scepticisme
Ondertussen krijgt de CIA in de Verenigde Staten lucht van de gebeurtenissen rondom deze man, die elke dag meer volgelingen krijgt en onduidelijke motieven heeft. Die wispelturigheid oogt verdacht, en terwijl Al-Masih wonderen verricht op onder andere de Tempelberg, wordt CIA-agente Eva Geller steeds gedrevener hem te ontmaskeren. Na een orkaan in Texas duikt Al-Masih plotseling op in de VS en de inlichtingendiensten volgen Al-Masih op de voet wanneer hij ook in Amerika een gigantische groep in beweging brengt.
De komst van deze Messias zorgt voor het verbinden van grote groepen mensen, maar sceptici zijn bang voor misleiding en omverwerping van de huidige balans in de wereld, voor zover je daarvan kunt spreken. De makers van deze serie willen duidelijk maken wat de grootste game-changers zijn wanneer er heden ten dage een Messias als Jezus zou opstaan: sociale media, de geglobaliseerde wereld en de behoefte aan (spiritueel) leiderschap en duiding. Al-Masih verbindt aanhangers van de drie grote Abrahamitische geloofsovertuigingen en maakt duidelijk dat hij niet spreekt voor één geloof. Het gaat om God, of die nu zo benoemd wordt of als Allah of YHWH.
Valse profeet?
Want velen zullen komen onder Mijn Naam, zeggende: Ik ben de Christus; en zij zullen velen verleiden. – Mattheus 24:5
Wanneer er steeds meer duidelijk wordt over het verleden van Al-Masih, word je als kijker heen en weer geslingerd tussen geloof en twijfel. De wonderen die hij verricht zijn overtuigend, eveneens zijn kennis over iedereen die hij ontmoet, maar zijn geschiedenis werkt zijn geloofwaardigheid niet in de hand. Is deze man een ware profeet of misleidt hij de wereldbevolking met als doel zo veel mogelijk kwaad te verrichten?
Want er zullen valse christussen en valse profeten opstaan, en zullen grote tekenen en wonderheden doen, alzo dat zij (indien het mogelijk ware) ook de uitverkorenen zouden verleiden. – Mattheus 24:24
In de Bijbel heet hij de Antichrist, in de Quran is het Masih ad-Dajjal: de valse Messias die vlak voor het einde der tijden opduikt, zijn valse leer predikt en in razend tempo mensen weet te verleiden. Hij zal zich voordoen als profeet en als God zelve. Pas wanneer Jezus (of Isa, binnen de Islam) hem verslaat tijdens zijn Tweede Komst is deze beproeving van het geloof voorbij. De makers van Messiah gebruiken deze verhaallijn als spanningsboog: is dit de Messias, of de misleider?
‘History has ended’, en de vragen die daarbij horen
Belangrijker nog zijn de grotere vraagstukken die de serie bij het publiek wil oproepen. Hoe gedragen mensen zich wanneer er zich een Messias presenteert? Waardoor gaan mensen geloven? Wat biedt geloof mensen in tijden van wanhoop? Het katalyserende effect van sociale media en de gedigitaliseerde wereld maakt deze casus fundamenteel anders dan eenzelfde twee millennia geleden. De CIA ontdekt bijvoorbeeld dat Al-Masih in de VS is aangekomen door een Facebook-post over een filmpje waarin hij de dochter van een priester op miraculeuze wijze redt tijdens de eerdergenoemde orkaan. Dit filmpje verspreidt zich binnen luttele seconden, en al snel trekken mensen naar de plaats waar het wonder zich voltrok. Overheidsinstanties reageren in eerste instantie vijandig en zien deze leider als een bedreiging, waardoor op dat gebied wel weer een vergelijking getrokken kan worden met het verleden: de Romeinse heersers, de koning Herodes de Grote en zijn raadgevende hogepriesters waren net zo bang voor een omverwerping van hun gezag. ‘History has ended’, stelt Al-Masih. Onze bestaande werkelijkheid zal nooit meer hetzelfde zijn en we gaan een ongekend tijdperk tegemoet.
De tien afleveringen waaruit het eerste (en voorlopig enige) seizoen bestaat stellen hedendaagse problematiek en attitude aan de kaak, en Netflix raakt met deze serie het randje van de controverse. Een klein puntje van kritiek: de persoonlijke verhaallijnen zijn soms een wat onnodige tijdsopvulling en doen af aan de spanning rondom het grote Messias-vraagstuk. Feit blijft dat de makers kritisch durven te zijn, of dat nu impliciet of expliciet via de woorden van de sceptische CIA-agente (“What was Jesus after all? A populist politician with an axe to grind against the Roman Empire.”) geuit wordt. Er kon dan ook gerekend worden op de lading kritiek die Messiah gekregen heeft; 4000 mensen tekenden een petitie voor het boycotten van de serie, omdat deze ‘kwaadaardig’ en ‘anti-Islamitische propaganda’ zou zijn. Echter, de makers opereren op het snijvlak van provocatie en kritische reflectie, en dat is mijns inziens juist noemenswaardig. Het publiek wordt gedwongen na te denken over de validatie van hoop: maakt het eigenlijk uit of de Messias écht de gezant van God is? Krijgt hoop pas betekenis wanneer deze bewezen van hogerhand komt? Maakt dit geloof niet heel erg feilbaar?
Kun je wel wat extra stof tot nadenken gebruiken de komende weken? Seizoen 1 van Messiah is met een beetje toewijding in één dag te kijken.
Door Ella Kwakkelaar.
Netflix Original: Messiah (2020)
Met o.a.: Mehdi Dehbi, Tomer Sisley en Michelle Monaghan
Ella Kwakkelaar (1996) rondt dit jaar haar master Geschiedenis & Actualiteit aan de Radboud Universiteit af. Door haar onderzoeksstage bij het NIOD en werk bij Oorlogsmuseum Overloon is de Tweede Wereldoorlog haar specialisatie geworden, maar ze begon haar historische loopbaan met een focus op Middeleeuwse en Islamitische geschiedenis.
