Het noodlottige einde van de Russische monarchie is een van de meest tragische en betekenisvolle cesuren van de twintigste eeuw. Aan de vooravond van de communistische machtsovername implodeerde, na driehonderd jaar, het gezag van de Romanov-dynastie. De Eerste Wereldoorlog aan het Oostfront, de inmenging van Grigori Raspoetin, hongersnood en ziekte – de laatste jaren van het tsaristische regime van Nicolaas II en zijn vrouw Alexandra waren turbulent. The Last Czars geeft ons een kijkje in het hof van de Romanovs en laat je als kijker de zware last, frustratie en wanhoop voelen, zoals een tsarenfamilie te midden van een volksrevolutie die moet hebben gevoeld. Niet alleen is The Last Czars in historisch opzicht interessant; het is vooral het nieuwe jasje waarin dit docudrama gestoken is, waardoor de miniserie opvalt.
Drama, druk en ergernis
Het voelt wat onwennig om naar de eerste van de zes afleveringen van deze miniserie te kijken. Het verhaal begint zeven jaar na het einde van de tsaristische periode met de Zwitserse Pierre Gilliard, tutor van de kinderen van de Romanovs en nauw verbonden met het gezin. Zijn verhaallijn beschrijft de al dan niet ontmaskering van een jonge vrouw die claimt Anastasia te zijn, één van de dochters van Nicolaas II. Deze zoektocht komt in alle afleveringen terug, maar is eigenlijk alleen maar functioneel voor de spanningsopbouw. Afhankelijk van de voorkennis die de kijker heeft over het lot van de familie, zorgt het verhaal van Gilliard voor vragen die gedurende de serie worden beantwoord. Gelukkig begint al snel het ‘echte’ verhaal en kijken we in chronologische volgorde als een vlieg op de muur mee naar wat er zich afspeelt binnen het Russische hof.
De impact van de grote historische gebeurtenissen in Europa, de interne crises in Rusland, maar vooral de manier waarop de tsaar en tsarina daarmee omspringen, zorgen voor medelijden en ergernis bij de kijker. Nicolaas lijkt telkens de verkeerde knopen door te hakken, waardoor zijn gezag blijft afbrokkelen. De befaamde Raspoetin vindt zijn weg binnen het hof als geneesheer van de zieke troonopvolger Aleksej en windt onder het mom van Gods woord alle vrouwen om zijn vinger, waaronder tsarina Alexandra. Pas wanneer de consequenties van Nicolaas’ wanbeleid zich uiten in een volksopstand, wordt duidelijk in wat voor bubbel de familie jarenlang heeft verkeerd en hoe onbewust zij waren van de broeierige sfeer onder het volk.
Nieuw perspectief
Historisch gezien is de serie interessant, omdat het perspectief van binnenuit ook voor de kenner iets nieuws is. Het is vooral het contrast tussen de buitenwereld en de gemoedstoestand binnen het hof dat de serie lading geeft; een monarchie die leunt op eeuwenlange traditie blijft achter bij een maatschappij die vraagt om vernieuwing en revolutie.
De historische context wisselt gebalanceerd af met het drama binnen de muren en dit alles wordt bovendien cinematografisch prachtig weergegeven. Voor het oog van een doorgewinterde fan van historische drama’s vallen kleine dingen op, die overigens het totaalplaatje niet schaden: het gros van de hoofdrolspelers heeft een hautain Brits accent (en het woordje fuck valt excessief vaak), een enkeling ineens een Russische tongval. Ook brieven in beeld zijn afwisselend Engels of Cyrillisch. In één shot is het mausoleum van Lenin te zien, dat pas enkele decennia later is gebouwd. Losse steekjes, maar het uitstekende camerawerk en de overige vormgeving maken dat allemaal weer goed.
Het nieuwe docudrama
De vorm van The Last Czars is echter het speerpunt van dit docudrama. Dat genre wordt namelijk erg letterlijk genomen: plots verschijnen er verschillende historici in beeld die context duiden en benadrukken hoe de situatie steeds benauwender werd voor de laatste tsaar. Het inzetten van historici verstevigt de geloofwaardigheid en geeft het geheel een serieuzere toon, maar het acteerwerk blijft getuigen van dramatisering. Dit heeft overigens geen negatieve connotatie – men kan slechts een klein gedeelte van wat er zich afspeelde in de intieme kringen van het hof met zekerheid naspelen. Toch laat het zien hoe zeer het Alexanderpaleis een eigen wereld vormde voor de Romanovs.
Het documentairedeel van The Last Czars moet niet vergeleken worden met de duurzame historische drama’s waar The Crown bijvoorbeeld onder valt. Het is een gedetailleerde documentaire van hoge kwaliteit, die voor de leek op het gebied van de Russische geschiedenis de laatste decennia van de Russische monarchie helder en mooi uiteenzet. In de dramatische weergave van wat er zich afspeelt, schuilt echter dezelfde risicofactor als in The Crown. Het van emotie doordrenkte spel vol onderlinge spanning en relatieproblematiek kan uiteindelijk overheersen in het beeld dat de kijker vormt van de hoofdrolspelers en hun leven. Het blijft giswerk.
The Last Czars is in ieder geval de primeur van een nieuwe generatie docudrama’s – een sjabloon dat vaker onderzocht en toegepast kan worden op historische vertellingen. De serie bereikt hierdoor namelijk een groot publiek, van nieuwsgierige historici tot bingewatchers zonder voorkennis. Al met al is het een succesvol probeersel, dat hoogstens wat opgelapt kan worden in de details om de scherpe blikken tegemoet te komen.
Door Ella Kwakkelaar.
Netflix Original: The Last Czars (2019)
Met o.a.: Robert Jack, Suzanna Herbert, Ben Cartwright
Ella Kwakkelaar (1996) rondt dit jaar haar master Geschiedenis & Actualiteit aan de Radboud Universiteit af. Door haar onderzoeksstage bij het NIOD en werk bij Oorlogsmuseum Overloon is de Tweede Wereldoorlog haar specialisatie geworden, maar ze begon haar historische loopbaan met een focus op Middeleeuwse geschiedenis.
