Een aantal jaren geleden maakte ik dankzij historicus Sebastiaan Coops (op Instagram beter bekend als @hommeserieux) kennis met de historische vrouw Wilhelmina van Pruisen (1751-1820). Zij was een belangrijke speler in de Bataafse Opstand, maar heeft daarvoor nog geen plekje gekregen in ons nationale canon. Een aantal weken geleden wees Coops me op een nieuwe publicatie over deze Pruisische prinses, het door Maarten-Jan Dongelmans opgetekende Oranjeprinses op drift: Wilhelmina van Pruisen en de Nederlanders. Na de flater van een representatie in Het Verhaal van Nederland, waar ik vorig jaar in een recensie al over schreef, waren onze verwachtingen hooggespannen. Heeft Dongelmans het dan eindelijk voor elkaar gekregen om Wilhelmina de eer te geven die haar al zo lang toekomt?
Balans
Wilhelmina trouwde in 1767 met Willem V, prins van Oranje (1748-1806) en de laatste erfstadhouder van de Nederlandse Republiek. Ze was stadhoudersgemalin in een turbulente periode in de Nederlands geschiedenis, de aanloop naar de Bataafse Opstand. Dankzij de ineffectiviteit van haar door keuzestress lamgeslagen echtgenoot, zag Wilhelmina de populariteit van het huis Oranje dalen tot een dieptepunt en de bevolking verder verdeeld raken tussen patriotten en orangisten. Toen die polarisatie zijn hoogtepunt bereikte, greep ze militair in met haar broer, de koning van Pruisen, verdreef ze de patriotten, moest naar Engeland uitwijken toen die groep met steun van Frankrijk terugkeerde, maar wist uiteindelijk haar oudste zoon op de troon te krijgen van een nieuwe Nederlandse monarchie. Waar de meeste gemalinnen zich op de achtergrond bevonden, nam Wilhelmina een plek op de voorgrond in en was ze de ongekroonde leider van de Oranjepartij.
Nu is het bij historisch onderzoek naar vrouwen als Wilhelmina soms best moeilijk om je ook daadwerkelijk op de vrouw in kwestie te blijven richten. Het wil namelijk heel vaak voorkomen dat we alleen bronnen overhebben van mannen die toegang kunnen geven tot de vrouw in kwestie, waardoor de balans tussen de mannelijke opschriftsteller en het vrouwelijke subject verloren gaat. Dongelmans valt in die valkuil en verliest Wilhelmina na een omschrijving van haar jeugd uit het oog. Vanaf haar komst in Nederland, raakt ze verzwolgen door een stroom aan opeenvolgingen, waarin Dongelmans Willem en de andere mannen uit Wilhelmina’s leven de hoofdrol laat spelen. Er komen slechts vluchtige of vage opmerkingen langs, die beter uitgediept hadden moeten worden om Wilhelmina’s realiteit beter te begrijpen. Waarom ze van meet af aan werd beticht van stokerij en intriges, bijvoorbeeld. Waarom ze de smaad die over haar man werd geschreven niet kon verdragen en hem in het heetst van de strijd bleef steunen, terwijl ze zelf ook geen hoge pet van hem ophad. Waarom keek ze naast letterlijk -ze was langer- ook figuurlijk op hem neer? En in welke vergelijkbare hoedanigheid als koningin Marie-Antoinette van Frankrijk (1755-1793) ontfermde ze zich over kinderen die biologisch niet van haar waren?
Vergelijking
Het is natuurlijk heel begrijpelijk dat de historische achtergrond moet worden verteld waartegen Wilhelmina’s leven zich afspeelde, ook al is die vooral door mannen vormgegeven. Evenmin is het verwonderlijk dat de Pruisische prinses in vergelijking wordt gebracht met de edelmannen en politici die actief waren in haar tijd, of dat ze naast haar eega Willem wordt gezet. Maar het is de kunst om die onderlinge relaties op zo’n manier onder de loep te brengen, dat je meer te weten komt over je onderzoeksonderwerp. Halverwege het boek lijkt er een ommekeer te komen, in het jaar 1787, wanneer de Oranjes Den Haag hebben verlaten wegens toenemende weerstand. Dan neemt Wilhelmina opeens de touwtjes in handen. Ze keert terug naar het Haagse om zaken op orde te stellen, maar wordt bij Goejanverwellesluis tegengehouden, waarop ze haar broer inschakelt. Dongelmans stelt terecht dat dit het punt is waarop het de Nederlanders duidelijk wordt wie daadwerkelijk het politieke zwaargewicht is.
Wilhelmina treedt dan eindelijk wat meer op de voorgrond; als de prinsgemalin die het voortouw neemt in het vertoon van victorie na de verdrijving van de patriotten. Als een koninklijke moeder die een gewiekste huwelijkspolitiek naleeft om haar kinderen voordelige partijen te laten trouwen. Als een vrouw die doodsangsten uitstaat wanneer haar Franse collega’s onder de guillotine eindigen. En als een royal, die, als ze jarenlang echt op drift leeft in Engeland en Pruisen, de hoop houdt ooit naar de Nederlanden te zullen terugkeren. De hoofdrolspeler is ze echter nog steeds niet. Dit gedeelte van het boek is vooral een narratief over de Oranjes als gezin. Wilhelmina wordt uiteindelijk pas de sterspeler na de dood van haar eega in 1806 – maar dan zijn er nog maar 20 pagina’s over.
Wilhelmina’s plek
Volgens de tekst op de binnenflap van het boek, is Oranjeprinses op drift: Wilhelmina van Pruisen en de Nederlanders ontsproten uit Dongelmans zijn liefde voor de Pruisische prinses. Die gedeelde liefde voor deze fantastische vrouw bracht me bij dit boek. Ik verwachtte een gedetailleerd, intiem portret over haar jaren onderweg, of over haar relatie tot de Nederlanders. Maar ik heb uit dit boek meer geleerd over Willem V.
Door Jasmijn Groot.
Steun Jonge Historici, bestel dit boek via Athenaeum Boekhandel
Lees hier meer over ons affiliate partnerprogramma
Oranjeprinses op drift: Wilhelmina van Pruisen en de Nederlanders (2022)
Uitgeverij Walburgpers, 272 pagina’s
€29,99
ISBN: 9789462499294
Jasmijn Groot heeft Geschiedenis en Oudheidkunde gestudeerd aan de Universiteit van Amsterdam en de Vrije Universiteit, met een specialisatie in Gender Studies en vrouwengeschiedenis. Tijdens haar studie was ze onder andere redactrice voor Skript Historisch Tijdschrift en CODEX Historiae. Ze zet haar passie voor vrouwengeschiedenis voort bij Jonge Historici, Feminist Evolution Leiden en op haar website jasmijn-groot.nl.
