Als mijn eerdere recensies over Kamala’s Pad: een Amerikaans levenvan Dan Morain en Oranjeprinses op drift: Wilhelmina van Pruisen en de Nederlanders van Maarten-Jan Dongelmans iets hebben uitgewezen, dan is het wel dit: bij gebrek aan bronnen over een historische vrouw, wordt er vaak uitgeweken naar bronnen over haar mannelijke tijdgenoten. Het gevaar daarbij is dat de historische vrouw waarover geschreven moet worden uit het oog wordt verloren en dat het narratief dat op papier wordt gezet meer vertelt over de mannen om haar heen. Op de kaft van het eindresultaat prijkt dan de naam van een vrouw, maar de inhoud gaat niet echt over haar. Historica Sunny Jansen weet die balans beter op te brengen in haar monografie over Albertine Agnes (1634-1696), een Oranjetelg die een onderbelichte rol speelde in de instabiele Nederlandse Republiek na de Opstand.
Albertines belevingswereld
Om te begrijpen hoe het komt dat een vrouw als Albertine Agnes een belangrijke politieke en militaire speler zou gaan worden in het Nederland van de 17de eeuw, moet Jansen haar boek De vrouw die Friesland redde: Albertine Agnes en het Rampjaar 1672 wel beginnen met een brede blik op de ontwikkelingen in de door mannen gedomineerde politieke arena. Zij illustreert daarbij onder andere hoe de Oranjetak waar zij in was geboren een vooraanstaande was geworden, waarom haar twintig jaar oudere achterneef Willem Frederik van Nassau-Dietz zo nodig met haar wilde trouwen, en hoe hij de stadhouder van Friesland was geworden. Dit stoort echter geen moment, omdat Jansen ook de belevingswereld van Albertine Agnes en haar formidabele moeder Amalia van Solms in dit narratief verwerkt. Zo komen we te weten dat Van Solms een vrouw van haar tijd was, die haar invloed op ingenieuze wijze uit wist te voeren op de enige manier waarop zij dat kon: door met een huwelijkstactiek haar kinderen aan voordelige matches te koppelen. Jansen weet ons bovendien in details te vertellen hoezeer Albertine Agnes niet op haar aanstaande bruidegom zat te wachten.
Maar net als vele tijdgenoten had Albertine Agnes weinig keuze en ze trouwde in 1652 met Willem Frederik. Het huwelijk kwam voortijdig ten einde door een onfortuinlijk incident. Willem Frederik schoot zichzelf in 1664 per ongeluk in het gezicht en overleed aan zijn verwondingen. Hoewel Albertine Agnes in dit deel van haar leven nog geen soortgelijke macht als haar eega kon uitvoeren, komen we wel al heel dichtbij haar en krijgen we een interessant beeld van de huwelijksdynamiek en het leven aan het stadhoudershof met haar eega. In tegenstelling tot haar sobere man, wilde zij juist de opulente stijl die ze van huis uit gewend was overbrengen naar Friesland, met exorbitante uitgaven en schulden te koop toe, waar Willem Frederik op een gegeven moment maar niks meer van zei.
De hoofdrol
Toen ze weduwe was geworden, ging Albertine Agnes echt de hoofdrol spelen. En dit geldt voor zowel het boek als de historische werkelijkheid. Door een samenkomst van omstandigheden, kon ze voor een vrouw ongekend veel zeggenschap en macht in handen nemen. Vrouwen in de Nederlandse Republiek waren namelijk over het algemeen al handelingsbekwamer dan waar dan ook op het Europese continent. Maar Albertine Agnes was bovendien weduwe geworden en als zodanig had ze voor de wet geen mannelijke voogd meer nodig. Ze had goede connecties en haar wijlen echtgenoot had haar voor zijn overlijden aangesteld als regentes voor hun minderjarige zoon Hendrik Casimier, die hem op zou volgen als stadhouder van Friesland. Eigenlijk droeg ze in die positie alleen de verantwoordelijk voor zijn opvoeding. Maar Sunny Jansen heeft op dit punt in haar narratief duidelijk weten te maken dat Albertine Agnes een vrouw was met veel grotere ambities.
In het Rampjaar 1672, terwijl de zuidelijke gewesten werden aangevallen door Frankrijk en Engeland, dreigde voor Friesland gevaar uit het Oosten in de persoon van Bommen Berend, die met veel bombarie Leeuwarden naderde. De besluiteloosheid van de Friese regenten irriteerde Albertine Agnes mateloos en deed haar beslissen de regie zelf in handen te nemen om haar zoons erfenis te redden. Dit is een uitzonderlijk buitengewone ontwikkeling, omdat de politiek destijds zo ontzettend hermetisch was afgesloten voor vrouwen. Het was enkel door opmerkelijke ontwikkelingen en puur toeval dat Friesland werd gered door een vrouw. Sunny Jansen benadrukt dat feit ten zeerste. Halverwege het boek begint de chronologische vertelstijl die ze hanteert bij mij echter een beetje te schuren. Er komen namelijk lange alinea’s boordevol informatie langs, waardoor naar mijn mening de bijzondere aard van Albertines positie wat overspoeld raakt. Persoonlijk had ik het boek van Jansen nóg interessanter en meeslepender gevonden als ze een indeling had gebruikt die beter had belicht hoe uitzonderlijk het was dat een vrouw een gewest redde van de ondergang.
Oranjerijtje
Dat gezegd hebbende, De vrouw die Friesland redde zet een vergeten Oranjeprinses met succes terug op de kaart. Waar we de Nederlandse Republiek, de Opstand en het stadhouderschap associëren met Oranjeprinsen de veelal Willem, Maurits of Frederik Hendrik heten, overtuigt Jansen ons met haar boek dat Albertine Agnes het verdient om vaker in dat rijtje genoemd te worden.
Door Jasmijn Groot
Steun Jonge Historici, bestel dit boek via Athenaeum Boekhandel
Lees hier meer over ons affiliate partnerprogramma
Recensie: De vrouw die Friesland redde: Albertine Agnes en het Rampjaar 1672 – Sunny Jansen
Uitgeverij Balans, 2022
ISBN: 9789463822060
€23,99; 288 pagina’s
Jasmijn Groot heeft Geschiedenis en Oudheidkunde gestudeerd aan de Universiteit van Amsterdam en de Vrije Universiteit, met een specialisatie in Gender Studies en vrouwengeschiedenis. Tijdens haar studie was ze onder andere redactrice voor Skript Historisch Tijdschrift en CODEX Historiae. Ze zet haar passie voor vrouwengeschiedenis voort bij Jonge Historici, Feminist Evolution Leiden en op het door haar opgerichte Historical Women Project (@historicalwomenproject).
