De Tweede Wereldoorlog is een ijkpunt in de Nederlandse collectieve herinnering. Zowel in de wetenschap, als in het onderwijs en de populaire cultuur wordt er veel aandacht aan besteed. Ook het verzet tegen de Duitse bezetter heeft met name in het afgelopen jaar, het zogenaamde Jaar van Verzet, veel aandacht gekregen. Misschien denk je weleens: nu weet ik het wel met die oorlog en het verzet. Soldaat van Oranje, Hannie Schaft, de aanslag op het bevolkingsregister – we weten er vrij veel van. Maar ook hier zit – zoals wel vaker het geval is met aandacht voor de Tweede Wereldoorlog – een blinde vlek voor de mondiale kant van de Tweede Wereldoorlog. Want wat weet je van het Indisch verzet? Heb je ooit gehoord welk verzet er tegen de Japanse bezetter van Nederlands-Indië is gepleegd? Kun je één naam van een Indische verzetsman- of vrouw noemen? Waarschijnlijk niet, en daarin ben je zeker niet de enige.
Uit onderzoek blijkt dat 67% van de Nederlanders weinig tot niets weet van het verzet in Nederlands-Indië. Dit terwijl slechts 25% van de Nederlanders aangeeft weinig tot niets te weten over het verzet tegen de Duitse bezetter in Europa. Met de onlangs gelanceerde Kaart van Indisch Verzet willen wij vanuit Arq Kenniscentrum Oorlog, Vervolging en Geweld en Stichting Pelita een aanzet geven om deze geschiedenis uit de schaduw te halen.
Wet Buitengewoon Pensioen
Vlak na de Tweede Wereldoorlog was er in Nederland weinig aandacht voor het Indisch verzet. Nederlandse verzetsstrijders en hun nabestaanden konden reeds vanaf 1947 een verzetspensioen aanvragen. Dit hield in dat er pensioen werd verleend aan nabestaanden van omgekomen verzetsmensen, en aan mensen die door hun verzetsactiviteiten invalide waren geworden. Voor personen die in Nederlands-Indië verzet hadden gepleegd liet een dergelijke pensioensregeling nog bijna veertig jaar op zich wachten. Pas na het ontstaan van de Wet buitengewoon pensioen Indisch Verzet (WIV) in 1986 konden personen die tegen de Japanners verzet hadden gepleegd erkend worden als verzetsdeelnemer. Als de aanvragers voldeden aan de strikte voorwaarden, die te maken hadden met de intensiteit en duur van het verzet, werd hen een pensioen toegekend. Stichting Pelita stelde bij de in totaal ruim 2000 WIV-aanvragen de verzetsrapporten op, die nog steeds bewaard worden in haar archief.
De Kaart van Indisch Verzet
Deze rapporten geven een unieke inkijk in de verzetsdaden en hun gevolgen, en liggen ten grondslag aan de Kaart van Indisch Verzet. Op basis van deze rapporten hebben wij verhalen geschreven over personen van uiteenlopende achtergronden die verschillende soorten verzet hebben gepleegd tegen de Japanse bezetter. Om deze verhalen te mogen publiceren hebben we contact gezocht met nabestaanden van deze verzetsstrijders en toestemming gevraagd om het verhaal van hun vader, moeder, opa of oma te vertellen. Tijdens de lancering van de website in Madurodam was de familie van de verzetsman Harry Doornik, die samen met zijn medekrijgsgevangenen een Japanse fabriek heeft gesaboteerd, aanwezig. Steven van der Laan, zijn kleinzoon, sprak tijdens de presentatie zeer betrokken over het belang van het vertellen van deze onbekende verhalen.
Verscheidenheid aan verzet
Het is niet makkelijk om kort en bondig iets te vertellen over het Indisch verzet. Dat komt omdat er een grote verscheidenheid is in de context en de omstandigheden waarin het verzet plaats vond. Waar de één verzet pleegde vanuit de wens om terug te keren naar het koloniale bestuur, streefde de ander naar een meer of geheel onafhankelijk Indonesisch bestuur. Op de Kaart hebben we door middel van een introfilm en een pagina met achtergrondinformatie geprobeerd de complexiteit en de multiperspectiviteit van het Indisch verzet zo zorgvuldig mogelijk te presenteren, om op die manier context te bieden aan de verzetsverhalen.
Van guerilla tot sabotage
Met de Kaart van Indisch Verzet willen we grotendeels onbekende en persoonlijke verzetsverhalen uit de Indische archipel aan een breed publiek presenteren. Zo is er het verhaal van Jan Klinkhamer, die jarenlang ondergedoken heeft gezeten in de jungle van Sulawesi om aan de Japanners te ontkomen. Of het verhaal van Koos Ayal, die zich als zestienjarig meisje aansloot bij een guerrillabeweging op Nieuw-Guinea. Veel verzetsstrijders leden ongelooflijke ontberingen of werden gruwelijk gemarteld door de Japanse militaire politie, de Kenpeitai. Hun verhalen worden nu verteld op de Kaart van Indisch Verzet.
Deze Indische kant van de geschiedenis verdient meer aandacht. Juist in een tijd waarin er meer belangstelling is voor de dekolonisatie en de onafhankelijkheid van Indonesië, is het goed om dat wat daar aan voorafging ook goed te bestuderen. Dit is hét moment om de geschiedenis van het Indisch verzet onder de loep te nemen op een manier die voorbij de goed-fout dichotomie gaat, en juist de vele perspectieven en facetten van een complex koloniaal conflict bloot kan leggen. De komende maanden zullen wij hier ons voor inzetten door de Kaart aan te blijven vullen met nieuwe verzetsverhalen.
Door Lucia Hoenselaars en Bart Nauta.
Momenteel is de Kaart van Indisch Verzet kandidaat voor de Geschiedenis Online Prijs. Stemmen op de Kaart van Indisch Verzet kan t/m 31 januari.
Lucia Hoenselaars heeft de Bachelor Geschiedenis en de Master Publieksgeschiedenis afgerond aan de Universiteit van Amsterdam. Zij is momenteel werkzaam als Beleidsadviseur bij Arq Kenniscentrum Oorlog, Vervolging en Geweld.
Bart Nauta heeft de Bachelor Geschiedenis en de Master Holocaust- en Genocidestudies afgerond aan de Universiteit van Amsterdam. Hij is momenteel werkzaam als Beleidsonderzoeker bij Arq Kenniscentrum Oorlog, Vervolging en Geweld.
