Ongeschikte voorspelbaarheid in de vorm van 8000 ballonnen
– Morgen is het 25 jaar geleden dat de Berlijnse muur viel. Nooit meer zou deze betonnen schande een slachtoffer eisen. Het aanbrekende decennium beloofde hereniging van familie en land, democratisering en welvaart. De Mauerfall was bovendien het absolute hoogtepunt in de vredige omverwerping van de DDR, gevolgd door andere socialistische regimes in het Oostblok. Het kapitalisme kon zegevieren en een nieuwe vrije markt ontwikkelde zich. De angst voor een nucleaire Apocalyps kon de geschiedenisboeken in als massapsychose: de Koude Oorlog met haar wapenwedloop zou datzelfde jaar worden beëindigd. De val van de muur was het startschot voor grenzeloos optimisme.
Natuurlijk verdient de Berlijnse Bösebrücke alle aandacht van het vijfentwintigjarig jubileum. De brug was het te overwinnen onderdeel van de Grenzübergang Bornholmer Straße op de historische 9e november in 1989. Die middag sprak een stuntelende Günter Schabowski woordvoerder voor de regerende communistische partij, op een persconferentie de belofte uit dat de grenzen per direct open stonden. Een Oost-Berlijnse mensenmassa, mentaal voorbereid op de opening van de grenzen door vele eerdere protesten en duizenden DDR-verlaters, verzamelde zich dezelfde avond voor de reeds genoemde grensovergang. Nog steeds pleit ik voor een dertig meter hoog witmarmeren standbeeld van Harald Jäger op een gouden sokkel. Deze bevelhebbende luitenant-kolonel sloot die avond geweld uit en opende om half twaalf ’s avonds de slagbomen van de bewuste grensovergang. Over de Bösebrücke liep de mensenmassa juichend de West-Berlijnse achterstandswijk Wedding in. Kan je nagaan.
Het afzetten van het socialistische regime en de hereniging van de Duitslanden ging inderdaad geweldloos, zelfs probleemloos. Meteen daarna begon echter de ellende. Het socialistisch regime liet een erfenis achter van rode cijfers. De genezing van het socialisme ging gepaard met een shocktherapie. De markteconomie werd versneld ingevoerd, een overschakeling die de verouderde fabrieken niet aankonden. Een halve generatie Oost-Duitsers werd gedoemd tot werkeloosheid, uitkeringen of een dakloos bestaan. Depressie, alcoholisme, verslaving en straatgeweld werden een massaverschijnsel. De weinige winst dat te halen viel in de voormalige DDR, verdween veelal in de zakken van West-Duitsers en hun bedrijven. Het opgestreken belastinggeld werd vervolgens -terug- naar Oost-Duitsland gestuurd. Het bedrag aan staatsgeld dat in Oost-Duitsland werd geïnvesteerd ligt nog te hoog om transparant en in de openbaarheid te verschijnen, dus lopen de schattingen uiteen vanaf €250 miljard tot €1500 miljard. Bij de West-Duitsers ontstond ontevredenheid, terwijl de Jammerossi’s (bijnaam voor Oost-Duitsers, red.) zich ergerden aan het kolonialistische gedrag van deze Besserwessi’s.
Overigens verdween het politieke geweld niet met het verdwijnen van het Oost-Duitse regime. De Mauerfall en die Wende resulteerde in een heuse Welle van rechts-extremistisch gemotiveerde moorden. Het rechts-radicale geweld piekte in 1992, toen zesentwintig mensen onder black boots werden vertrapt. De teller van rechts-radicaal gemotiveerde moorden staat inmiddels op 184. De Welle lijkt voorbij te zijn, maar de teller tikt nog steeds door aanblijvende incidenten. De geweldzuchtige neonazi’s vierden hun eigen feestje op 9 november – toen in 1938 het antisemitisme piekte in de Pogromnacht. Nu de neonazi’s en de hooligans elkaar vandaag de dag in een anti-IS monsterverbond hebben gevonden, wordt in Berlijn gevreesd dat zij de feestelijkheden gaan verstieren op 9 november. De oproerpolitie is zich al aan het voorbereiden.
Bürgerfest
Het weerhoudt de Berlijners er -gelukkig- niet van om het vijfentwintigjarige jubileum vooral te vieren. De burgerij is kennelijk de winnaar van de Mauerfall, want een heus Bürgerfest wordt georganiseerd bij de Brandenburger Tor. Het hoogtepunt belooft in de avond te komen, tijdens het spelen van Beethovens 9e symfonie. Volgens Richard Meng, woordvoerder van de Berlijnse gemeenteraad, wordt het jubileum dan ook een “emotioneel weekend” waarbij de “Berlijners en Berlijnerinnen de gelukkigste dag in de nieuwere geschiedenis van de stad vieren”. De Berlijnse gemeenteraad vroeg hierbij om feestelijke hulp van de broertjes Bauder (twee Berlijnse kunstenaars, red.). “Laten we oplichtende ballonnen in de stad planten. Dat lijkt ook een beetje op de muur!” zei de ene. “Goed idee! Alleen hoeft die lichtmuur van mij niet om héél West-Berlijn te lopen. Een stukkie door het centrum is genoeg, want daar wonen de échte Berlijners!” moet het antwoord ongeveer geweest zijn. “Broertje, da’s geniaal! Dan komt’ie ook langs de Brandenburger Tor en de Reichstag! Worden deze prachtige pandjes eindelijk ook eens gefotografeerd!” – “En die ballonnen gaan omhoog op de noten van Beethovens negende symfonie!” et voila. Nu doen de briljante broertjes dit niet voor twee vliegen en een drol. Kennelijk kost het oplaten van een artistiek en conceptueel verantwoorde ballon zo’n €240 per stuk, want er is €1,9 miljoen voor uitgetrokken. Gelukkig was er een kritische en geëngageerde stichting die zei: “Kunstzinnig hoor, jongens! Echt origineel! En vrolijk! Goed ook, dat jullie de vogeltjes wat lekkers te eten geven nu de winter voor de deur staat!” waarna de Berliner Lotto Stiftung van harte werd bedankt door de broertjes.
En wat gebeurt er op de Bösebrücke? Enigszins buiten het centrum, vinden we hier nog wel eens de slachtoffers van die Wende. Van die Duitssprekende, of eigenlijk mompelende, mannen van middelbare leeftijd die aan het eind van de ochtend op de trappen zwerven en verslavende poeders tot zich nemen. Zelf gezien. Het straatbeeld wordt hier gedomineerd door een bekend discount supermarktketen met een blauw-geel logo en een bedelaar voor de deur. De Bösebrücke is voor hét Bürgerfest niet fotogeniek genoeg. Een toespraakje van drie kwartier is hier aangekondigd, c’est tout.
Welnu. Vijfentwintig jaar naar de val van de muur is de ‘zieke man’ aardig opgelapt. De Duitse politiek en economie zijn relatief stabiel en betrouwbaar, grote delen van het voormalige Oost-Duitsland zijn economisch rendabel en er is -normaliter- nauwelijks nog geweld op straat. Niet overal is de omverwerping van het socialisme zo goed afgelopen. In Roemenië was deze niet geweldloos, in Wit-Rusland heeft het nog niet plaatsgevonden. In het voormalige Joegoslavië stond het decennium na de Mauerfall allesbehalve in het teken van vereniging van familie en land. Het escalerende nationalisme resulteerde hier in een deling – welke werd aangemoedigd door de Duitse Minister van Buitenlandse Zaken. De zaak escaleerde, oorlogen volgden en resulteerde in een genocide. Maar dit is allemaal buiten de Duitse context..
Voor Berlijn gaat het optimisme dat de Mauerfall als startschot nam wel enigszins op. Voor een “emotioneel weekend” is het kennelijk normaal om geld op te strijken bij een loterij en achtduizend lichtgevende ballonnen over de etalage te strooien die het Berlijnse centrum is. De voorspelbaarheid hoe dit eruit komt te zien, de gefotoshopte beelden staan al een jaar online, staat in het sterkst mogelijke contrast met de neveneffecten van de Mauerfall. Het is naar mijn smaak te simpel, te optimistisch, te feestelijk. Er is genoeg reden om de val toe te juichen, maar stijgen de ballonnen ook op voor de halve generatie die geweld en ellende heeft doorstaan?
Jonge historicus Joep de Visser schrijft met enige regelmaat voor zijn blog over Berlijn, haar geschiedenis en haar mensen.
